Interview met Anna over orthodox Kerstmis

Meer dan 200 miljoen christenen wereldwijd beschouwen zichzelf als oosters-orthodox. Anna Zvolikevych volgt een Master of Advanced Studies in Theology and Religion, is Oekraïens en woont al meer dan twintig jaar in België. Zij viert Kerstmis volgens de oosters-orthodoxe traditie. “Als er één feest is waarin je onze traditie en geest duidelijk terugziet, dan is het Kerstmis, nog meer dan Pasen.”

Wat betekent Kerstmis voor jou?

“Pasen is volgens het christendom een belangrijker en groter feest, maar er komt ook veel meer voorbereiding bij kijken. Terwijl je er bij Kerstmis iets lichter over gaat, het is allemaal iets spontaner. Dus als er één feest is waarin je onze traditie en geest duidelijk terugziet, dan is het Kerstmis. Binnen de oosters-orthodoxe Kerk vasten we ook wel tijdens de veertig dagen voor Kerstmis, maar iets minder strikt dan bij Pasen. In de kerk wordt er veel samen gezongen als een gemeenschap. De nadruk ligt meer op de brede gemeenschap en niet enkel op het samenzijn met je eigen familie en vrienden. Het is echt een feest waarbij je gemeenschap versterkt wordt. Je nodigt mensen uit, eet samen. Het draait iets minder rond de strikte betekenis van religie.” 

Hoe ziet Kerstmis eruit voor je? 

“Ik volg de oosters-orthodoxe Kerk, meer bepaald de oorspronkelijke Russisch-orthodoxe stroming. Ik kom uit Sebastopol in Oekraïne,  zo was dat daar. Vijf jaar geleden werd de autocefalie van de Oekraïense orthodoxe Kerk erkend, wat betekent dat die Kerk zelfstandig werd. Maar omdat ik al zo lang in België woon, volg ik hier de orthodoxe Kerk in Brussel. Vaak heb je in de diaspora niet heel veel keuze en ga je naar de dichtstbijzijnde kerk. Nu studeer ik een tijd in het Verenigd Koninkrijk, daar ga ik naar een Roemeense kerk.” 
 

“In principe kan je naar eender welke orthodoxe kerk gaan, zolang je je er maar thuis voelt. Ook wanneer je de voertaal niet helemaal begrijpt, de gewoontes zijn min of meer hetzelfde.” 
 

“In principe kan je naar eender welke orthodoxe kerk gaan, zolang je je er maar thuis voelt. Ook wanneer je de voertaal niet helemaal begrijpt, de gewoontes zijn min of meer hetzelfde. Soms leidt dat tot kleine misverstanden tijdens de mis. Wanneer de priester bepaalde woorden uitspreekt, moet je een kruisteken maken. Maar als je iets verkeerd begrijpt en ongepast een kruisteken maakt, dan krijg je wel eens vreemde blikken (lacht). Al beseffen de mensen wel dat je waarschijnlijk van ergens anders bent. In het algemeen kan je perfect meevolgen.”

“Er is wel verschil qua tijdstip. Bij de meeste christelijke Kerken valt kerst in de nacht van 24 op 25 december. In Oekraïne was dat in de nacht van 6 op 7 januari, tenminste toen ik er opgroeide. Destijds volgden we er de Juliaanse kalender, die twee weken verschilt. Ondertussen volgt Oekraïne sinds de inval van Rusland de Gregoriaanse kalender, die we ook hier kennen. En in mijn parochie in België is het ook grotendeels die kalender. Toch zijn er in Oekraïne vandaag nog mensen die het nog steeds dan vieren, omdat ze het zo gewoon zijn. Net als binnen de Russische en Servische Orthodoxe Kerk, trouwens.” 

“Sinds de inval van Rusland volgt Oekraïne de Gregoriaanse kalender, die we ook hier kennen. Toch zijn er in Oekraïne vandaag nog mensen die het nog steeds dan vieren, omdat ze het zo gewoon zijn."

Zijn er nog belangrijke tradities die bij Kerstmis horen?

“Veertig dagen voor kerst begint er een vastentijd. Je bereidt je voor op de geboorte van Christus door soberder te leven. Het hangt af van je parochie hoe strikt je dit opvolgt, en wat je juist doet, maar in principe is het minder streng dan bij Pasen. Wij vasten het hele jaar door, al is het zeker geen dieet. Het is veeleer deel van wie je bent als Christen.” 

“Ook Sinterklaas wordt in Oekraïne gevierd, opnieuw op een latere datum als je de Juliaanse kalender volgt. Kinderen die stout zijn geweest, krijgen een twijgje, en hebben nog twee weken voor Kerstmis om zich beter te gedragen.”

“Daarna volgt Nieuwjaar, wat natuurlijk wel bijzonder is, zo tijdens je vastentijd. En dan is het Kerstmis.” 

“Tijdens heel deze periode heb je mooie misvieringen, waarin veel gezongen wordt. Als je in een kerk komt met een iets minder goed koor, heb je misschien wat pech. Iedereen zingt gezellig samen, dat zorgt voor veel verbondenheid. Ook de priesters zingen, dat maakt deel uit van onze eredienst. Daarnaast zijn er processies tijdens de vieringen, met wierook.”

“Twee weken later heb je Driekoningen. We herdenken dan het doopsel van Jezus door Johannes de Doper, dus gaan wij dan ook het water in. Meestal is dat in een meer. Dat water is dan wel iets minder warm dan hoe het bij Jezus in het Midden-Oosten was, dus iets minder aangenaam, maar toch vinden mensen dat leuk. Een andere mogelijkheid is dat de priester de kerkgangers met wijwater besprenkelt.”

Welke rol kan deze dag spelen voor KU Leuven?

“Het is natuurlijk niet zo handig als je een examen hebt op 8 januari, wanneer je net de dag ervoor kerst hebt gevierd. Of dat op Pasen iedereen ofwel aan het studeren is, ofwel op vakantie. Soms ga je automatisch meevieren op de 24ste, omdat dat gewoon praktischer is. Aan KU Leuven heb je verschillende orthodoxe stromingen. Oosters-orthodox is niet de enige, je hebt bijvoorbeeld ook kopten. Wanneer je als student op verschillende plaatsen hebt gewoond, merk je de verschillen wel op. In Leuven viel het me op dat je niet enorm veel Orthodoxe studenten hebt. In Cambridge zat ik in een iets grotere gemeenschap. Ook in Durham, waar ik op Erasmusuitwisseling ben geweest, is er een heel inclusieve orthodoxe gemeenschap met misvieringen in het Engels, Roemeens, Grieks en Kerkslavisch.”
 

Het is natuurlijk niet zo handig als je een examen hebt op 8 januari, wanneer je net de dag ervoor kerst hebt gevierd.
 

“Het is belangrijk om ervaringen uit te wisselen, zodat je beseft dat we in essentie allemaal heel gelijkaardig zijn. Ook al heb je andere gewoontes. En daar kan je ook van leren.”

“Het mooiste aan Kerstmis zijn processies met kerstliederen die plaatsvinden na kerst. Als we er zo eentje in Leuven zouden kunnen organiseren, met een echte ster en gezangen, zou dat geweldig zijn. Dan zien mensen wat voor feest dat is.”

Stel, er zijn mensen geïnspireerd door jouw verhaal en ze willen meevieren. Kunnen ze dan bij KU Leuven ergens terecht om samen oosters-orthodox Kerstmis te vieren?

“Je kan gerust een mis meevolgen. Bij ons is de mis normaal gezien staand, met veel momenten waarop je hoort te knielen. Maar als buitenstaander mag je zitten, er zijn enkele banken daarvoor bedoeld. Zo kan je zelf ondervinden wat zo’n mis inhoudt. Je kan ook altijd meevieren tijdens Kerstmis, bij iemand thuis of in de gemeenschap.”