Grondwet beschermt opvoedkundige en levensbeschouwelijke vrijheid van ouders

Patrick Loobuyck pleit in een interview in DS gisteren nogmaals voor de verwijdering van de levensbeschouwelijke vakken op school uit de grondwet, om zo de weg te openen voor zijn eigen vak LEF (levensbeschouwing, ethiek en filosofie). Aanleiding vormen de cijfers over de stijging van het aantal ouders dat voor hun kinderen vrijstelling voor deze vakken op school vragen. In absolute cijfers is er inderdaad sprake van een lichte stijging van het aantal aanvragen. Maar in percentages gaat het om een bijzonder kleine fractie van het aantal ouders die hierop aansturen, namelijk ongeveer 0,25% van de ouders in het lager onderwijs en 0,47% van de ouders in het secundair onderwijs. Daarin een maatschappelijke basis zien om te pleiten voor de afschaffing van de bestaande vakken is wetenschappelijk en empirisch niet erg overtuigend. En op grond daarvan de grondwet willen aanpassen is nogal drastisch.

Een belangrijk deel van de ouders die vrijstelling voor hun kinderen vragen, behoren overigens tot de Getuigen van Jehova. Men mag er zeker van zijn dat deze ouders naar de Raad van State zouden stappen om voor hun kinderen ook een vrijstelling te vragen voor een nieuw opgelegd 'neutraal' vak zoals LEF. Een neutraal vak biedt hier geen oplossing omdat neutraliteit in deze materie gewoon niet bestaat. LEF weerspiegelt de eigen (atheïstische en secularistische) visie van Patrick Loobuyck op mens, wereld en samenleving (zie ook de bijdrage van Herman De Dijn in Tertio van 30 augustus). Daar is op zich niks mis mee zolang men zich maar bewust is dat dit ook een ideologisch sterk geladen visie op de werkelijkheid is. Neutraliteit inzake levensbeschouwing bestaat niet. Neem nu de actuele discussie over moslims op promotieaffiches van de overheid. Wat moet een vak LEF daarover zeggen? Zal Patrick Loobuyck elke dag directieven naar zijn LEF-leerkrachten sturen wat het te vertolken neutraal standpunt is? Is hij eigenaar van het zogenaamde 'gezond verstand'? En wat is dat dan? Of zal de overheid dat alles bepalen? Maar dan zitten we dicht bij staatspedagogiek. Het wordt echt tijd dat LEF eens haar 'leerplan' en 'modelhandboek' aan de samenleving voorlegt zodat we eindelijk weten waarover we discussiëren.

De kracht van de huidige vakken is dat leerlingen in contact worden gebracht met de 'binnenkant' van levensbeschouwingen. Leerkrachten in het vak rooms-katholieke godsdienst zijn zoals geïnspireerde gidsen in een museum. Een gids die 'neutraal' wil zijn, ziet zich eigenlijk in een schizofrene situatie geplaatst. Want hij moet dan abstractie maken van dat wat juist de essentie van de kunstervaring uitmaakt, namelijk het zich laten appelleren door iets dat van buiten komt. Het kunstwerk vraagt immers om interpretatie, om een persoonlijk antwoord van de toehoorder. En je moet niet per se alle voorkeuren van de gids delen om van een geïnspireerde gidsbeurt te genieten. Dat hele betrokken gebeuren van het 'echte leven' vervangen door de studie van de neutrale museumcatalogus van 'lef', met droge, feitelijke, vergelijkende informatie: daar zitten leerlingen niet op te wachten en de bijdrage van zo'n theoretische benadering aan een vredevolle samenleving is helemaal niet bewezen. Integendeel: het laat concrete religies en levensbeschouwingen ongecontroleerd los in de marge van de samenleving. Het beste antwoord tegen radicalisering is religies en levensbeschouwingen publiek verantwoording te laten afleggen voor hun pedagogiek.

Wat dan met ouders die echt een vrijstelling willen voor hun kinderen? In het katholiek onderwijs is dat niet mogelijk en zal dat nooit mogelijk zijn omdat het vak godsdienst intrinsiek verbonden is aan het pedagogisch project van de katholieke dialoogschool. Maar dat is op zich geen probleem gezien het vak godsdienst inzet op dialoog en rekening houdt met de pluraliteit als beginpunt, context en eindpunt van het klasgebeuren en daarbinnen het eigen perspectief als uitnodiging aanbiedt. De vrijstelling blijft in het gemeenschaps- en officieel gesubsidieerd onderwijs een mogelijkheid voor leerlingen en hun ouders die zich in de aangeboden levensbeschouwingen niet kunnen vinden. Van officiële scholen mag verwacht worden dat ze een context creëren waarin dit een zinvolle invulling krijgt. Vele scholen doen hier behoorlijke inspanningen net zoals ze dat ook doen voor andere specifieke vragen of noden van leerlingen. Het is goed dat de grondwet ook de vrijheid van deze ouders garandeert.

Alle ouders hebben het recht om in alle transparantie te weten aan welke levensbeschouwelijke vooronderstellingen hun kinderen in het leerplichtonderwijs blootgesteld worden. Die levensbeschouwelijke vrijheid zou juist bedreigd worden door de levensbeschouwelijke vakken uit de grondwet te halen en te vervangen door een zogenaamd 'neutraal' vak dat telkens opnieuw weigert de eigen ideologische agenda op tafel te leggen en nooit eens laat zien wat het alternatief dan concreet wel zou zijn naar leerlingen, ouders, politiek en samenleving toe.

Didier Pollefeyt, gewoon hoogleraar godsdienstpedagogiek, Katholieke Universiteit Leuven