Hoe kunnen ouders op een waardige manier afscheid nemen van hun kindje? Juridisch zijn heel wat regels rond naamgeving, begraven en cremeren. Het is belangrijk dat er in de voorziening iemand is, die deze wetgeving kent en de ouders kan informeren over wat de mogelijkheden zijn.
Volgens de huidige wetgeving moet elke doodgeboren baby na minstens 180 dagen zwangerschap aangegeven worden. (Omzendbrief van de minister van Justitie van 10 juni 1999 in verband met de inschrijving in het wetboek van een art. 80bis over de aangifte van een doodgeboren kind, Belgisch Staatsblad 01/07/1999). Wanneer een kind is overleden op het moment dat de ambtenaar van de burgerlijke stand of de door hem erkende arts of vroedvrouw de geboorte vaststelt, dan stelt de ambtenaar van de burgerlijke stand een akte van levenloze geboorte op (art. 80bis van het burgerlijk wetboek). Deze akte wordt ingeschreven in het overlijdensregister. De ouders kunnen in de akte desgewenst de voornaam of voornamen van het kind laten noteren. Het kind krijgt geen familienaam toegekend. Het moet begraven of gecremeerd worden.
Indien de foetus levenloos ter wereld komt na een zwangerschap van minder dan 180 dagen, is de aangifte niet verplicht. Het kind krijgt dan ook geen naam of voornaam toegekend. Een omzendbrief van de minister van Binnenlandse zaken van 9 september 1991 verzoekt de gemeenten om op hun kerkhof een plaats te voorzien voor de begrafenis van foetussen van minder dan 6 maanden. De ene gemeente gaat hier al zorgvuldiger mee om dan de andere. In sommige gemeentes gaat het gewoon om een stuk gras, terwijl andere gemeentes daar meer moeite voor doen.
Bijvoorbeeld in Duffel is er op het kerkhof een sterretjesheuvel. (zie foto's). Het gemeentebestuur staat ook toe dat er een mini-zerkje (meestal een steen) met de naam van het overleden kind geplaatst wordt. Het is voor veel nabestaanden echt belangrijk om een naam aan het graf te hebben. Dat zorgt er ook voor dat de plaats gekend is bij familieleden en niet zomaar een anonieme heuvel is. Indien de ouders dat wensen mag de foetus ook gecremeerd worden.
Opgelet: De mogelijkheid wordt onderzocht om een foetus als kind te erkennen vanaf 140 dagen maar hierover zijn verder nog geen politieke maatregelen getroffen. Deze verlaging zou een aangifteplicht bij de burgerlijke stand voor alle kinderen geboren vanaf 140 dagen postconceptie impliceren en vanaf die leeftijd is er ook een wettelijke plicht tot begraven of cremeren.
Naast de praktische en juridische beslommeringen kunnen pastores ouders ook helpen om op een waardige manier van hun kindje afscheid te nemen. Dit kan hen helpen in het verwerkingsproces. Bovendien bestaan er heel wat mogelijkheden om dit te doen. We zetten de belangrijkste even op een rijtje:
Dikwijls zijn de kinderen te klein voor gewone kledij, maar er bestaan (modieuze) kleertjes voor prematuurkinderen. In de meeste winkels voor babyspullen vind je premature kledij terug, maar ook op het internet zijn heel wat voorbeelden terug te vinden:
Er bestaan ook aangepaste kinderkisten. Ze zijn gemaakt op maat van het kind en zien er ook kindvriendelijk uit. Op het internet vind je een aantal voorbeelden terug:
Aan deze kistjes is dikwijls een serieus prijskaartje verbonden. Dit is niet voor alle ouders haalbaar. In Duffel worden door de technische dienst kleine sobere kistjes gemaakt, waarin het kindje kan worden begraven.
Het opbaren van de baby kan ook helpen bij het verwerken van het verlies. Het geeft aan de ouders, de andere kinderen, familie en vrienden de gelegenheid om het verlies te delen en om afscheid te nemen. Ook voor kinderen is dit goed. Vaak willen ouders hun kinderen niet meenemen. Toch is het beter dat het kind afscheid kan nemen van zijn of haar broertje of zusje. Normaal worden doden op een bed of in een open kist opgebaard, maar voor kleine kinderen is dit niet natuurlijk, daarom bestaan er voor baby’s speciale opbaarmogelijkheden. Op de website www.kindermandjes.nl ijvoorbeeld vind je aantal voorbeelden terug: rieten manden in de vorm van een wieg, maar ook in de vorm van een vlinder, ster of hartje; mandjes in badstof of kindvriendelijke kisten op baby-maat.
Pastores kunnen aan ouders aanraden om een geboorte/overlijdenskaartje te versturen. Zo vermijden ouders dat mensen, die op de hoogte zijn van de zwangerschap, later telefoneren of op bezoek komen om te zien hoe het met moeder en kind gaat. Dit kan relatief eenvoudig zelf gebeuren. Ouders kunnen hier een persoonlijke toets aan geven door een eigen tekstje te schrijven. Maar op het internet staan ook voorbeelden van dergelijke kaartjes:
Een begrafenis of afscheidsdienst kan helpen om afscheid te nemen. Pastores kunnen ouders ondersteunen in de voorbereiding van zo’n uitvaartplechtigheid door een map met passende teksten ter beschikking te stellen. U kan zelf ook teksten delen door ze te mailen naar info@pastoralezorg.be.
Een voorbeeld kan u hier vinden. (Illustraties van Lucy Elliott - uit 'Vlinderkind' van UZA)
Yvonne Van Emmerick schreef een boekje ‘Roerloos. Teksten voor (groot)ouders, broertjes en zusjes van gestorven baby’s’ . Het boekje bevat een aantal gedichten en teksten die gebruikt kunnen worden bij het afscheid.
Ook in het ziekenhuis zelf kan de pastor helpen bij het afscheid van een kind door het uitvoeren van een ritueel. Er zijn een aantal opties:
Deze zegening lijkt op een ziekenzegening, maar is meer afgestemd op maat van het kind en op het verdriet van de ouders en eventuele broer(s) en/of zusje(s).
Zegening van een stervend kindje | |
4 kB | |
Wat? | Voorbeeld van een zegening van een stervend kindje |
---|---|
Bron | Nele Vanleene AZ Groeninge (Kortrijk) |
Versie | maart 2010 |
Zegening van een stervend kindje | |
4 kB | |
Wat? | Voorbeeld van een zegening van een stervend kindje (religieus) |
---|---|
Bron | Ine Pauwels Ziekenhuis Oost-Limburg |
Versie | juli 2020 |
Zegening van een stervend kindje na zwangerschapsonderbreking | |
4 kB | |
Wat? | Voorbeeld van een zegening van een stervend kindje na zwangerschapsonderbreking |
---|---|
Bron | Hilde Van Den Berghe |
Versie | november 2020 |
Opmerking van Hilde | "Bij een zwangerschapsinterruptie probeer ik in de tekst ook altijd het schuldgevoel te benoemen... Vaak hoor ik van ouders 'iedereen zegt dat het het beste is, dat wij de juiste keuze maken… maar het voelt niet goed… wij voelen ons schuldig!' Daarom heb ik geleerd om te proberen dat schuldgevoel te erkennen zonder het op te blazen… de diepste intentie is de keuze voor het leven, het welzijn van de baby (en van het gezin)… Ik merk dat het helend en troostend is, als we het schuldgevoel ook in het ritueel vernoemen". |
Wanneer iemand in stervensgevaar is en nog niet gedoopt is, kan iedereen het doopsel toedienen. Deze nooddoop kan en moet worden uitgevoerd door elk rooms-katholieke gelovige, maar ook een nooddoop door een niet-gedoopte, zelfs door een ongelovige, is geldig zolang maar gedoopt wordt 'in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest', volgens de bedoeling van de katholieke kerk. In het ziekenhuis kan dit aan de pastor gevraagd worden.
Nooddoop | |
4 kB | |
Wat? | Voorbeeld van een nooddoop |
---|---|
Bron | Pastores UZLeuven |
Versie | Maart 2010 |
Nooddoop | |
4 kB | |
Wat? | Voorbeeld van een nooddoop & zegening bij zwangerschapsonderbreking |
---|---|
Bron | Hilde Van Den Berghe |
Versie | November 2020 |
Opmerking van Hilde | "Bij een zwangerschapsinterruptie probeer ik in de tekst ook altijd het schuldgevoel te benoemen... Vaak hoor ik van ouders 'iedereen zegt dat het het beste is, dat wij de juiste keuze maken… maar het voelt niet goed… wij voelen ons schuldig!' Daarom heb ik geleerd om te proberen dat schuldgevoel te erkennen zonder het op te blazen… de diepste intentie is de keuze voor het leven, het welzijn van de baby (en van het gezin)… Ik merk dat het helend en troostend is, als we het schuldgevoel ook in het ritueel vernoemen". |
Soms wensen ouders in intieme kring afscheid te nemen van hun kindje. Vaak is de kerk een te grote drempel. Pastores kunnen aan deze nood tegemoet komen door in de kapel van het ziekenhuis een kleine afscheidsdienst uit te voeren. Uiteraard kunnen ouders er ook voor kiezen om samen afscheid te nemen in de kamer met de baby in de armen. Hieronder vindt u alvast enkele voorbeelden terug, met ook twee Engelstalige zegeningen/afscheidsmomenten.
Afscheid 1 |
|
Wat? | Voorbeeld van een afscheid van een kindje |
---|---|
Bron | Nele Vanleene AZ Groeninge (Kortrijk) |
Versie | Maart 2010 |
Afscheid 2 |
|
Wat? | Voorbeeld van een afscheid van een kindje |
---|---|
Bron | Nele Vanleene AZ Groeninge (Kortrijk) |
Versie | Maart 2010 |
Afscheid 3 |
|
Wat? | Voorbeeld van een afscheid van een kindje |
---|---|
Bron | Nele Vanleene AZ Groeninge (Kortrijk) |
Versie | Maart 2010 |
Afscheid 4 |
|
Wat? | Voorbeeld van een zegening van een kindje |
---|---|
Bron | Marie-Anne Lambert (H. Hartziekenhuis Lier) |
Versie | Maart 2008 |
Afscheid 5 |
|
Wat? | Voorbeeld van een zegening van een kindje |
---|---|
Bron | Marie-Anne Lambert (H. Hartziekenhuis Lier) |
Versie | Mei 2011 |
Afscheid 6 |
|
Wat? | Voorbeeld van een zegening van een kindje |
---|---|
Bron | Marie-Anne Lambert (H. Hartziekenhuis Lier) |
Versie | April 2011 |
Afscheid 7 |
|
Wat? | Voorbeeld van zegenritueel (niet religieus) |
---|---|
Setting? | Dit zegenritueel vindt plaats op de kamer, met het baby'tje in de armen van mama en papa. |
Bron | Ine Pauwels (ZOL Oost-Limburg) |
Versie | juli 2020 |
Afscheid 8 |
|
Wat? | Voorbeeld van zegengebedje van een overleden kindje (niet religieus) |
---|---|
Setting? | Dit zegenritueel vindt plaats op de kamer, met het baby'tje in de armen van mama en papa. |
Bron | Ine Pauwels (ZOL Oost-Limburg) |
Versie | juli 2020 |
Afscheid 9 |
|
Wat? | Voorbeeld van zegening van overleden kindje (religieus) |
---|---|
Setting? | Dit zegenritueel vindt plaats op de kamer, met het baby'tje in de armen van mama en papa. |
Bron | Ine Pauwels (ZOL Oost-Limburg) |
Versie | juli 2020 |
Afscheid 10 |
|
Wat? | Voorbeeld van Engelstalige zegening van overleden kindje (religieus) |
---|---|
Bron | Ine Pauwels (ZOL Oost-Limburg) |
Versie | juli 2020 |
Afscheid 11 |
|
Wat? | Voorbeeld van zegening van overleden kindje (religieus) |
---|---|
Setting? | Dit uitgebreide afscheid vindt plaats in de kapel. |
Bron | Ine Pauwels (ZOL Oost-Limburg) |
Versie | juli 2020 |
Afscheid 12 |
|
Wat? | Voorbeeld van afscheidsmoment van overleden kindje (in het Engels en religieus) |
---|---|
Setting? | Dit afscheidsmoment vindt plaats op het kerkhof. De naam van het kindje is vervangen door *. |
Bron | Marie Robbroeckx (GZA campus Sint-Vincentius) |
Versie | 2019 |
Ook een viering waarin alle overleden kinderen worden herdacht en waarin ruimte wordt gemaakt voor het verdriet van de ouders en de familie kan steun geven aan de nabestaanden.
Herdenkingsviering 1 |
|
Wat? | Voorbeeld van herdenkingsviering overleden kinderen |
---|---|
Bron | Hilde Van Den Berghe (UZ Gent) |
Versie | Februari 2016 |
Herdenkingsviering 2 |
|
Wat? | Voorbeeld van herdenkingsviering voor overleden kinderen |
---|---|
Setting? | Deze herdenkingsviering vindt plaats in de kapel. |
Bron | pastores uit GZA campus Sint-Vincentius (Kristof Decoorne en Marie Robbroeckx) |
Versie | juli 2020 |
Het hebben van een tastbare herinnering in de vorm van een foto blijkt voor veel ouders achteraf erg belangrijk te zijn. In veel ziekenhuizen worden daarom van doodgeboren kinderen foto's gemaakt. De ouders kunnen die later meekrijgen. Als ze dat (nog) niet willen, worden de foto's bewaard, zodat ze er later altijd nog op terug kunnen komen. Ook een foto van een echoscopie kan later zeer waardevol blijken te zijn. In het Sint-Maartensziekenhuis van Duffel geeft men de foto soms een andere tint, omdat een foetus soms een donkerrode tint heeft. Door dit te doen, kan dit een ander beeld geven. Soms is de afwijking ook te groot en kan men enkel een voetje of een handje fotograferen.
In vele ziekenhuizen wordt ook een hand- of voetafdruk gemaakt. Sommige ziekenhuizen doen dat in gips of in klei, andere met inkt op papier. Beide opties zijn mogelijk.
De moeder verblijft meestal slechts drie dagen in het ziekenhuis. Als ze naar huis mag, is haar leven en dat van haar partner veranderd. De baby, waar ze naar verlangden en uitkeken is er niet meer. De meeste ouders kunnen met hun verdriet bij mekaar en hun dichte omgeving terecht. Nazorg kan helpen, maar het mag ook niet geproblematiseerd worden. Meestal vinden ouders voldoende steun in hun eigen omgeving. De pastor kan enkele weken na de ziekenhuisopname nog eens bellen om te horen hoe het gaat. Zo houdt hij of zij de deur naar het ziekenhuis open bij een problematische verwerking. Een andere optie is om de ouders een informatiemapje mee te geven, waarin een contactpersoon uit het ziekenhuis zit, informatie over zelfhulpgroepen en dergelijke meer.