Vrijdag 29 maart 2024

Gaudi’s Sagrada Familia

node-header

Gek of geniaal?

...
...

Beginsituatie

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf1.jpg

http://foto.lenieke.nl/vakanties/20040624_barcelona/

Welke affiniteit hebben jongeren met kerk, architectuur, kunst, geschiedenis, spiritualiteit, bijbel, en met toeristische trekpleisters, met het bruisende Barcelona? Wat geeft het als je hen een mix van dit alles voorschotelt?  

La Sagrada Familia opent perspectieven om met jongeren in debat te treden over kerkarchitectuur, bijbelse symbolen en beelden, spiritualiteit, toerisme en religieuze kunst. Jaarlijks trekt La Sagrada Familia meer dan twee miljoen bezoekers. Voor sommigen is deze bouw veel te extravagant, voor anderen is het een geniaal kunstwerk van een waarlijk architect van God. Ongetwijfeld is Gaudí met zijn plannen voor La Sagrada Familia zijn tijd ver vooruit geweest. In 1882 is de eerste steen gelegd en tot op heden is La Sagrada Familia nog steeds bekend als ‘de kathedraal in stellingen’.  Voortdurend staat de bouw gedeeltelijk in werftoestand. Het einde van de werken wordt voorzien rond 2026. 

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf2.jpg

Momenteel is La Sagrada familia een toeristenoord, waarbij verschillende torens, onderling met elkaar verbonden , beklimbaar zijn om van een panoramawandeling boven Barcelona te genieten. La Sagrada Familia bedoelt echter een religieus bouwwerk te zijn en geen toeristenattractie.

Als deze kathedraal ooit voltooid zal zijn, zullen de dimensies van de bouw standaarden te boven gaan. De bouw kan echter maar vorderen naargelang de snelheid van de inkomsten. Vroeger werd de Sagrada gebouwd op basis van vrije giften, vandaag de dag is de bouw afhankelijk van het geld dat toeristen binnen brengen. De bouw duurt nu al zo lang dat er reeds voltooide delen opnieuw gerenoveerd moeten worden. Ondanks het feit de bouw nog niet voltooid is, werd op 7 november 2010 La Sagrada Familia gewijd door paus Benedictus XVI tot basiliek.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/picturesblocks/_medium/sf3.jpg

http://www.gobcn.com

Zoals uit deze in de kijker zal blijken betreft La Sagrada Familia niet zomaar een ‘huis voor God’, maar eveneens ‘een stenen geloofsboek’. Gaudí overdacht ijzersterk de opbouw, symboliek en betekenissen van zijn bouwwerk. Niets aan deze basiliek berust op toeval, maar alles ontsproot uit het brein van een architect die op zijn zachtst gezegd ‘opmerkelijk’ is.

Hermeneutische knooppunten

  1. La Sagrada Familia is één van de belangrijkste bezienswaardigheden van Barcelona. Toch betreft het een religieus bouwwerk. Gaan toerisme (en de daarmee gepaard gaande economie) en bezinning samen of sluiten ze elkaar uit? Op welke manier kunnen beide een raakvlak vinden in La Sagrada Familia? In welke mate verschilt dit bouwwerk en het toerisme dat eraan verbonden is van bijvoorbeeld de Notre Dame in Parijs?
  2. Staat architectuur centraal of kunnen we het religieuze kunst noemen? In welke mate is deze kunst extravagant, kitscherig, uniek, geniaal of zelfs goddelijk te noemen?
  3. De som verbonden aan de bouw van La Sagrada Familia gaat standaarden te boven. Waarom geld investeren in deze basiliek terwijl vele andere kerken reeds omgetoverd worden voor seculiere doelen (bvb. hotels, boekhandels,... ).

Aanknopingspunten bij het leerplan

Leerplandoelen uit het leerplan rooms-katholieke godsdienst

Aangeven hoe bijbel en traditie inspirerend werken voor de ontplooiing van gelovigen en geloofsgemeenschappen

Leerplan Secundair Onderwijs < Algemeen secundair onderwijs < Tweede graad < Eerste jaar < Terrein < bronnen van leven

Openheid vertonen voor het gebruik van symbolen, rituelen en tweede taal

Leerplan Secundair Onderwijs < Algemeen secundair onderwijs < Tweede graad < Eerste jaar < Terrein < bronnen van leven

Geloven als een ontmoetingsgebeuren omschrijven

Leerplan Secundair Onderwijs < Algemeen secundair onderwijs < Tweede graad < Tweede jaar < Terrein < Een cultuur van ontmoeten

Weergeven wat christenen verstaan onder 'hoop' en 'opstanding'

Leerplan Secundair Onderwijs < Algemeen secundair onderwijs < Derde graad < Eerste jaar < Terrein < Omgaan met grenzen

Het karakteristieke van een christelijk leven verwoorden vanuit het Marcusevangelie

Leerplan Secundair Onderwijs < Algemeen secundair onderwijs < Derde graad < Tweede jaar < Terrein < Leven als Christen

De problematiek van levensbeschouwing en zinstichting verduidelijken vanuit historisch perspectief

Leerplan Secundair Onderwijs < Algemeen secundair onderwijs < Derde graad < Tweede jaar < Terrein < Communicatie van zin(vragen)

De band aangeven tussen communicatie, zinvinding en gemeenschapservaring

Leerplan Secundair Onderwijs < Algemeen secundair onderwijs < Derde graad < Tweede jaar < Terrein < Communicatie van zin(vragen)

Interlevensbeschouwelijke competenties

De leerling verplaatst zich in het levensbeschouwelijk perspectief van anderen.

Interlevensbeschouwelijke competenties < Ik, mijn levensbeschouwing en deze van de ander < Vaardigheden en attitudes

Achtergrondinformatie: De theologie achter de architectuur van de “Temple Expiatori de la Sagrada Familia” van Antoní Gaudí.

1. Het architecturale denken van Gaudí

Het bouwen van de Templo Expiatorio de la Sagrada Familia (Verzoeningskerk van de Heilige Familie) was een idee van de boekenverkoper Josep María Bocabella, een geletterd man, die in 1866 de Asociación Espiritual de Davotos de San José (Spirituele Associatie van Toegewijde Gelovigen van de Heilige Jozef) oprichtte. Deze groepering spande zich in om in een tijd van dechristianisatie, industrialisatie en de daaruit volgende sociale veranderingen de Katholieke Kerk te laten triomferen, onder de bescherming van Sint Jozef en uitsluitend met behulp van schenkingen (verzoeningskerk). De architect Fransisco de Paula del Villar bood in 1877 aan om gratis een ontwerpplan van La Sagrada Familia te maken. Zijn ontwerp was volledig neogotisch. Wanneer de architect Del Villar zijn ontslag gaf na veelvuldige conflicten, werd het project in handen gegeven van de jonge Spaanse architect Antoní Gaudí. 

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf5.jpg

http://foto.lenieke.nl/

Toen Gaudí op het project van La Sagrada Familia belandde, was het eerste gedeelte (de ondergrondse crypte, ontworpen door Del Villar) reeds in neogotische stijl gebouwd. Deze crypte (Grieks voor geheime bergplaats) stond symbool voor de gedachtenis aan de eerste christenen, die begraven werden onder huizen of in catacomben door de vervolgingen. Gaudí was echter niet tevreden met de neogotische bouw van de crypte, aangezien dit zijn plan bemoeilijkte om de geboortefaçade naar de oostelijke zijde (waar de zon opkomt) en de lijdensfaçade naar de westelijke zijde (waar de zon ondergaat) te oriënteren. Gaudí wilde immers een kathedraal bouwen met drie façades, elk gewijd aan één van de werken van Christus: de geboortefaçade, de lijdensfaçade en de façade van de glorie. Het liefste had Gaudí de as van het hele gebouw gedraaid, maar dit was niet meer mogelijk. Gaudí week daarom af van de traditionele standaarden van de neogotische bouwstijl, aangezien hij tal van symbolische betekenissen in de kathedraal wilde leggen door middel van lichtspel, kleuren, toespelingen op de natuur, enzovoort. We gaan hier dieper op in, alvorens we de opbouw van de kathedraal in detail bespreken.

a) Symboliek in de architecturale constructie

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf6.jpg

Hoewel de kathedraal van Gaudí er extravagant uitziet en daardoor op het eerste zicht lijkt te breken met de Rooms-katholieke opvatting van een kathedraal, speelt La Sagrada Familia op een unieke, creatieve manier in op de rooms-katholieke traditie. Gaudí ontwikkelde een sterk rooms-katholiek symbolisch betekenisveld in zijn constructies, hoewel hij niet zozeer werkte aan de hand van een vast ontwerpplan, maar zijn ideeën vooral ontwikkelde tijdens de bouw van de kathedraal. Dit blijkt sterk uit de creatie van de twaalf klokkentorens van de kathedraal, waarvan vier bij elk van de drie façades. Gaudí ontwikkelde deze torens vooreerst in een rechthoekige vorm, maar al gauw bleek dit erg spits te worden. Hij besloot om de torens af te ronden in de vorm van fantasierijke rotatieparabolen, die uitmondden in een afsluitend kanteel, met telkens een symbolische betekenis. Een voorbeeld hiervan is de toren van de christelijke liefde. Het kanteel van de toren stelt een cypres (boom bestaande uit houdbaar hout) voor, die symbool staat voor de onvergankelijkheid. Bovendien lijken vanuit de verte alle kantelen samen op grote bisschopsmijters. Het blijkt inderdaad dat Gaudí met deze klokkentorens, waarbij elke klokkentoren voor één van de twaalf apostelen symbool staat, tevens naar de geschiedenis van het christendom wilde verwijzen, waarbij de bisschoppen de plaats innemen van de apostelen. Naast deze klokkentorens symboliseren de overige torens de vier evangelisten, Maria van Nazareth en Jezus Christus. Deze torens maken duidelijk dat Gaudí koos voor een constructie die architecturaal gezien zinvol was, maar tegelijkertijd tevens een – misschien voor Gaudí zelfs belangrijkere – symbolische functie had, die in het verlengde lag van de rooms-katholieke traditie. Het is werkelijk fascinerend te zien dat deze – op het eerste gezicht extravagante torens – een diep bijbels-kerkelijke betekenis in zich dragen. 

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf8(1).jpg

http://stephendanko.com/blog/14562

Gaudí ontwierp ook een plan (dat nog niet uitgevoerd werd) waarbij de centrale toren (170 meter hoog) ter symbolisatie van Christus, ’s nachts door grote schijnwerpers uit de twaalf aposteltorens bestraald zou worden en waarbij tegelijkertijd vanuit het kruis boven op de toren van Christus een schijnwerperlicht over de stad,  op de mensheid, zou schijnen om de woorden van Christus vorm te geven: “Ik ben het Licht” (zie ook: Joh 8,12: Weer richtte Jezus zich tot hen: “Ik ben het licht van de wereld. Wie Mij volgt, gaat zijn weg niet in de duisternis, maar zal het ware levenslicht bezitten.”). Tot slot is het ook opmerkelijk dat de hoogste toren, nét niet tot boven de dichtstbijzijnde berg reikt. Anders gezegd: Gaudí lette erop dat het werk van mensen niet boven het werk van God zou uitreiken, cf. de toren van Babel. 

Het blijkt duidelijk dat Gaudí zich bewust was van karakteristieke elementen van de christelijke traditie en hierop creatief inspeelde in zijn constructies. Gaudí bestudeerde bovendien niet alleen de sacrale bouwwijze, maar ook de beleving van de christelijke liturgie om de religieuze functie van zijn kerkelijke constructie zo optimaal mogelijk te ontwikkelen. Hierdoor ontwierp hij een interieur (dat nog niet gebouwd is) waarbij het altaar vrij zou zijn van een overdaad aan decoratie, aangezien hij bemerkt had dat in vele katholieke kerken en kathedralen het altaar nog nauwelijks te aanschouwen was door de vele ornamenten. Ook bestudeerde Gaudi reeds vier jaren het geluid van klokken zodat deze zo zuiver en perfect mogelijk zouden klinken in hun lofzang op Christus.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf9.jpg

Hiervoor maakte hij een distinctie tussen drie soorten klokken: de gewone die de noten mi, sol en do zouden spelen, buisvormige klokken die zouden klinken zoals percussie-instrumenten en buisvormige die zouden klinken zoals een orgel (door toevoer van lucht, injected air). De bouw van de klokken zou de laatste fase van de bouw inluiden. Men schat dat dit ten vroegste rond 2030 zal plaatsvinden. 

Het mag duidelijk zijn dat Gaudí enorm betrokken was op deze kathedraal en deze niet alleen benaderde als een zakelijke, architecturale constructie, maar tevens als een betekenisvolle, symbolische geloofscreatie. Het is in dit verband ook belangrijk om op te merken dat Gaudí bij aanvang van het project eerder sceptisch stond ten aanzien van de kerk, maar dat gedurende de bouw van de kathedraal zijn geloofsovertuiging in zeer sterke mate groeide en hij vele geloofsaspecten integreerde in de bouw.

b) Constructies naar analogie met de natuur

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/picturesblocks/sf10.jpg

http://reflectionmaat.blogspot.be/2011_08_01_archive.html

Gaudi baseerde zich in zeer sterke mate op de opbouw van de natuur door de Schepper. Hij was van mening dat wat in de natuur kon bestaan, ook in de architectuur mogelijk moest zijn. Complexe constructies van Gaudí vonden dan ook hun basis in de vormen van het leven in de natuur. Gaudi ontwierp daken die glooien als een blad, zuilen die gegroepeerd werden als bomen, schelpvormige plafonds die de akoestiek perfectioneerden, enzovoort. Gaudí gebruikte ook zeer weinig rechte lijnen: voor hem verwezen rechte lijnen naar de mens en gebogen lijnen naar God. Immers, de Schepper van de natuur bouwde de natuur op uit gebogen lijnen en niet uit perfecte rechte lijnen. Perfecte rechtlijnige architectuur vinden we bij Gaudí dan ook nauwelijks terug.

Wanneer we de plattegrond van La Sagrada Familia bekijken, lijkt deze kathedraal opgebouwd vanuit een sterk gotische bouwstijl. De plattegrond heeft de vorm van een kruis, zoals de meeste gotische kathedralen. Het hoofdschip en de koornis moesten 95 meter lang worden en het dwarsschip moest 60 meter lang worden. Deze afmetingen komen overeen met deze van de Dom in Keulen. Gaudí wist dat bij deze afmetingen vaak bouwtechnische problemen voorkomen. Bij de Dom in Keulen werd gebruik gemaakt van grote steunpilaren en luchtbogen, maar Gaudí wilde deze hulpmiddelen niet gebruiken. Hij deed beroep op een architecturale constructie waarin scheve pilaren en parabolen samen de druk van de zware gewelven ondersteunden, zoals hij reeds geëxperimenteerd had in de bouw van het Colegio Teresiano.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf11(1).jpg

In de bouw van La Sagrada Familia combineerde Gaudí deze constructie met het inzicht dat hij door de natuur verworven had. Het voorbeeld voor de zuilenconstructie van het hoofdschip was de eucalyptusboom.

Men zou denken dat de scheve zuilen het gewicht niet zouden aankunnen, maar Gaudí’s constructies hebben zich bewezen. In zijn werkruimte experimenteerde hij met gewichtzakjes om de beste constructies te vinden (zie foto hiernaast).

Bovendien heeft de opvolger van Gaudí bij de bouw van het bisschopspaleis aangetoond wat er gebeurt wanneer men van Gaudi’s berekende constructies afwijkt. In Gaudí’s constructies lijkt het dat de pilaren geen last te dragen hebben. Gaudí zei zelf dat zijn constructies de klassieke tegenstelling tussen druk en draagkracht ophieven. Een zuil aan de oostfaçade van La Sagrada Familia illustreert deze theorie op plastische wijze: de basis van de zuil bestaat uit een grote schildpad waarbij de zuil uit het schild van de schildpad lijkt te groeien, terwijl logischerwijze de zware zuil het dier zou moeten verpletteren.

Ook met betrekking tot kleuren, richtte Gaudí zich naar het voorbeeld van de natuur. Gaudi haatte eenkleurigheid, precies omdat in de natuur geen enkele effen kleur voorkomt. Hierdoor was Gaudí van mening dat ook in de architectuur duidelijke kleurverschillen aan bod moesten komen. Een van de bekendste voorbeelden waarin hij kleuren aanbracht is Park Guell in Barcelona. Bij de Sagrada Familia maakt hij tevens gebruik van kleureneffecten om symbolische betekenissen weer te geven zoals bijvoorbeeld de drie kleuren op de kantelen van de torens ter symbolisatie van de triniteit, waarbij geel gebruikt werd voor de Vader, rood voor de Zoon van de Vader en oranje voor de Heilige Geest. Ook bedacht Gaudí dat de oostelijke façade waarop vreugdevolle thema’s (geloof, hoop en liefde) afgebeeld werden, helder en kleurig moesten worden, terwijl de lijdens- of passiefaçade donker zou moeten worden. Volgens Gaudí moest een bouwwerk geheel of minstens gedeeltelijk in kleur gemaakt worden. Het aanbrengen van de kleuren op de beeldhouwwerken van de façades blijft echter nog een droom voor een verre toekomst.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictures_bottom_middle/_medium/sf12.jpg

http://www.tumblr.com/tagged/park%20guell

c) Symboliek in beeldhouwwerken

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf13.jpg

http://www.launchgram.com/Others/sagrada-familia/

De façades van La Sagrada Familia zijn opgebouwd met zeer veel beeldhouwwerken die taferelen uit de christelijke traditie en uit de bijbel afbeelden. Wanneer we de verschillende façades bespreken, zullen we hier dieper op ingaan. La Sagrada Familia legt echter ook eigen accenten in het gebruik van de christelijke symboliek. Zo neemt Jozef in de gevels van de kerk een grotere rol in dan in de bijbelse beschrijvingen het geval is, aangezien het project gestart was vanuit de “vereniging van vereerders van de heilige Jozef”. De crypte en de hoofdkapel zijn aan Jozef gewijd en ook doorheen de façades worden Jozef of zijn werktuigen herhaaldelijk afgebeeld.

Opvallend is het feit dat er zeer veel beelden langs de buitenkant van het gebouw geplaatst zijn. Er wordt wel eens gezegd dat Gaudí de logica van andere kathedralen niet wilde volgen om beelden voornamelijk aan de binnenkant van de kathedraal te plaatsen. Immers, beelden langs de buitenkant zouden symbolisch duiden op het naar buiten komen met de christelijke boodschap in plaats van deze boodschap in gesloten kringen binnen de muren van de kathedraal te verkondigen.

In wat volgt zullen we dieper ingaan op de opbouw en de symboliek van de drie hoofdfaçades van La Sagrada Familia.

2. De façades van La Sagrada Familia

a) De geboortefaçade of kerstmisfaçade

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/picturesblocks/sf14.jpg

www.repulojegyutazas.hu

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf15(1).jpg

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
a/ae/Sagrada_Familia%2C_Turtle.jpg

Toen Gaudí stierf in 1926, nadat hij aangereden was door een tram, waren slechts drie van de vier torens van de oostelijke façade klaar. Van de geplande drie façades werd slechts één façade door hem begonnen: de geboortefaçade. De overige façades bestonden alleen als ontwerp en als gipsmodel. Tijdens de Spaanse burgeroorlog werden deze ontwerpvoorbeelden van Gaudí vernietigd, waardoor ze gereconstrueerd dienden te worden.

Gaudí begon met de oostelijke kerstmisfaçade, hoewel raadgevers en vrienden aandrongen om met de westelijke passiefaçade te starten. We beschrijven de opbouw van deze façade.

De oostelijke façade bestaat uit drie portalen: centraal staat het grootste portaal, gewijd aan de Liefde, links daarvan het portaal van de Hoop en rechts het portaal van het Geloof. Het geheel is opgebouwd in een stijl die sterk aanleunt bij de gotische stijl, doch ook blijk geeft van een sterke zin voor originaliteit.

Wanneer we de façade van de geboorte globaal aanschouwen, bemerken we tussen de drie portalen twee steunpilaren in de vorm van palmbomen die elk gevestigd zijn op een schildpad in steen: de ene op een zeeschildpad, georiënteerd naar de kant van de zee, de andere op een landschildpad, georiënteerd naar de kant van de bergen.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf16.jpg

https://picasaweb.google.com/
moustache42/BC2#5353869386889042210

De schildpadden symboliseren, naast de stabiliteit van de eigen-aardige bouwconstructies van Gaudi, de onveranderlijkheid en stabiliteit van de kosmos. Dit symbool werd veel gebruikt in de traditionele Chinese cultuur, in het Oosten tijdens de negentiende eeuw. Deze symboliek moet gelezen worden in het geheel van de façade waarin ook grote kameleons de verandering in de natuur representeren.

De gehele geboortefaçade zou volgens het plan van Gaudí ingekleurd moeten worden: nachtblauw in het midden, ter symbolisatie van kerstmis (portaal van de liefde); helder groen voor de scènes van Egypte (portaal van de hoop) en sienna voor het portaal van het geloof, ter nagedachtenis aan Palestina. Waarschijnlijk zal dit plan nooit meer uitgevoerd worden. 

Tussen het portaal van de hoop en het portaal van de liefde en tussen het portaal van de liefde en het portaal van het geloof, zijn er telkens vier engelen – zonder vleugels – afgebeeld, die op trompetten blazen, om het einde van de wereld aan te kondigen (en niet om de Blijde Boodschap te verspreiden). We gaan dieper in op de opbouw van de drie portalen. 

Het portaal van de christelijke liefde

Het grootste portaal van de christelijke liefde of de caritas drukt Gaudí’s ‘joie de vivre’ uit en functioneert als hoofdingang van de kerstmisfaçade. Het hoofdportaal is verdeeld in twee delen door een paal waarrond de slang omhoog kruipt met de verboden vrucht in haar mond – de reden waardoor Jezus de wereld kwam redden. Van boven naar beneden is er een band achter tralies waarop de namen staan van de voorouders van Jezus, vanaf Abraham.

Erboven beeldt Gaudi de geboorte van Christus uit, met Jozef en Maria, de ezel en de os, zoals verhaalt in de populaire, traditionele kerstvertelling. Rondom dit tafereel zijn kleine engelen afgebeeld die de kleine Jezus met vreugde aanschouwen. De ster blinkt met kracht en gidst de herders en de drie wijzen naar de kribbe. Ook zijn er, zoals bij zovele kathedralen uit de Middeleeuwen, telkens zes muzikale engelen afgebeeld, mannen en vrouwen, die instrumenten bespelen zoals onder andere harp, fagot en viool, maar ook meer populaire instrumenten zoals gitaar, doedelzak en tamboerijn. Deze combinatie gaat terug op de geest van de Renaissance in Catalonië waarin de geleerde cultuur en de populaire cultuur beide bewonderd werden.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf18.jpg

Onder het portaal zijn er inscripties aangebracht in het Latijn met de woorden: “Jezus is geboren, kom hem bewonderen” en dicht bij de deuren: “Roem aan God in de hemelen en vrede op aarde aan alle mensen van goede wil”.

Een volgende beeld, een niveau hoger, is dat van de Engel die zijn hand legt op Maria om aan te kondigen dat zij een zoon ter wereld gaat brengen. In een boogvorm eromheen zijn de symbolen van de horoscoop afgebeeld zoals de stier, de ram, de tweeling, de leeuw, maagd, et cetera. De horoscoop was afkomstig uit het heidense geloof in de voorbestemming van mensen en werd meermaals veroordeeld door de rooms-katholieke kerk die ervan uitging dat de mens vrij is in zijn keuzen. Toch hebben deze symbolen doorheen de geschiedenis hun kracht behouden en zijn de astrologische symbolen, zowel in de heidense als de religieuze cultuur van belang geweest. Afbeeldingen van horoscoopsymbolen werden in kerken en kathedralen geplaatst, zo ook bij Gaudí.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf19.jpg

http://www.sagradafamilia.cat/sf-
eng/docs_instit/simbologiaCaritat.php

In een holte op een volgend niveau van dit portaal staat een standbeeld waarin Jezus een kroon zet op het hoofd van Maria, koningin van de hemelen. Dit standbeeld duidt het belang aan van de Mariaverering die in het katholicisme vanaf zijn oorsprong zeer belangrijk was en een toppunt kende in de 19e eeuw. Het standbeeld is wel eigenaardig omdat Jezus Maria kroont en God vervangen is door de Heilige Jozef met zijn stok in de hand – ter herinnering dat de tempel aan de Heilige Jozef gewijd is – en de Heilige Geest vervangen is door een derde personage, op de achtergrond en voor de helft gemaskerd, die de Heilige Maagd aanbidt en misschien een representant van de Jozefgelovigen voorstelt.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf20.jpg

http://www.pylgeralmanak.nl/afbeeldingen/image_phpmVTYcN.jpg

Helemaal bovenaan op het portaal van de liefde, staat een symbool van de liefde, namelijk: de pelikaan. De Pelikaan behoort tot de populairste Christelijke symbolen.
Hij is het symbool van de ouderlijke liefde. Vanuit waarnemingen kenden de mensen het verschijnsel dat de koppen van jonge pelikanen in het nest door bloed rood gekleurd zijn. De ouders nemen hun prooi mee in de kenmerkende voedselzak onder de snavel. De jonge bemachtigen het voedsel door met hun koppen deze zak binnen te dringen. Daarbij kleuren de koppen rood door het bloed van de prooidieren. In perioden van voedselschaarste blijken de jongen de voedselzakken tot bloeden toe te pikken. In de oudheid dacht men dat de vogel zo zijn jongen met eigen bloed voedde. De vogeldeskundigen en symbolisten in de Oudheid verfraaiden het verhaal tot de volgende Christelijke versie: wanneer de pelikanen hun eieren uitgebroed hebben, gaan de ouderdieren voedsel halen. Als zij weg zijn komen giftige slangen de jongen doden. Als de vader terugkomt en ziet dat zijn jongen dood zijn, pikt hij zijn borst open en sprenkelt hij bloed op zijn jongen,  die dan weer tot leven komen. De zelfopofferende vaderlijke liefde van de Pelikaan maakt hem tot beeld van God de Vader en de gekruisigde Christus.

Het portaal van de Hoop
afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf21.jpg

Het portaal van de hoop bevindt zich aan de linkerkant van het portaal van de liefde. De beelden die Gaudí koos, zijn geen vanzelfsprekende voorbeelden voor het thema Hoop. Integendeel: de hoop die Gaudí uitbeeldt, dient men op te vatten als hoop van de gelovige in tijden van tegenspoed. Na de geboorte van Christus, gaf Herodes volgens de evangeliën het bevel om kinderen van twee jaar en jonger te doden. (zie: Mt 2, 16: Toen Herodes begreep dat hij door de magiërs misleid was, werd hij verschrikkelijk kwaad, en afgaande op het tijdstip dat hij van de magiërs had gehoord, gaf hij opdracht om in Betlehem en de wijde omgeving alle jongetjes van twee jaar en jonger om te brengen.) Het beeld van de kindermoord beeldt een beul uit die een kind in stukken snijdt met zijn zwaard voor de ogen van de moeder. Op het moment dat men dit beeld afgoot, bemerkte men dat de beul zes tenen had aan elke voet. De beeldhouwer wilde deze fout camoufleren, maar Gaudi wilde het zo behouden, aangezien de zes tenen wezen op de monsterlijkheid van de kindermoord.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf22.jpg

Op hetzelfde niveau staat de vlucht uit Egypte afgebeeld waarbij de maagd Maria op een ezel zit die gegidst wordt door een Engel met het kind Jezus in haar armen en Jozef bezorgd langs hen loopt. 

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf23.jpg

Een niveau hoger staat een kind afgebeeld, waarschijnlijk Jezus, die een gewonde of dode duif in zijn handen heeft en toont aan een wijze, waarschijnlijk Jozef of een oude priester. Deze scène wordt vaak in verband gebracht met Lc 2,22-24 waarin Jezus naar de tempel geleid wordt om een koppel duiven te offeren aan de Heer. Onder dit tafereel zijn verschillende werktuigen van Jozef afgebeeld, zoals een hamer, een hakmes, een haak, enzovoort. In de evangeliën staat nergens dat Jozef een timmerman is, maar wel dat hij een technos of handwerkman is. De traditionele handwerkman is diegene die huizen bouwde in hout, steen of verschillende materialen tegelijkertijd. Het begrip technos heeft Gaudí geïnspireerd om verschillende werktuigen af te beelden. Het tafereel met de duif wordt omgeven door een rozenkrans en erboven wordt het huwelijk tussen Jozef en de maagd Maria uitgebeeld. 

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf24.jpg

Nog een niveau hoger staat de Heilige Jozef nogmaals afgebeeld, zittend in een bootje, voor een  grote lantaarn en een baldakijn met de duif van de Heilige Geest erop. Het bootje dringt een grot binnen, als schuilplaats. Volgens sommigen betekent de lamp de weg die de Kerk toont in de duisternis en gidst Jozef de boot van de Kerk. Deze afbeelding herinnert de gelovigen eraan dat de Heilige Jozef de patroon is van de universele Katholieke Kerk.

Tot slot bemerken we dat het portaal geplaatst is op een grote rots waarop de woorden staan: “Red ons”.

Het portaal van het Geloof
afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf25.jpg

Het portaal rechts van het portaal van de Liefde, is het portaal van het Geloof. Op de bovendrempel van de ingangspoort staat het hart van Christus realistisch afgebeeld, met doornen, bloemen en bijen die zich overvloedig met het goddelijke bloed voeden. Erboven kan men verschillende taferelen onderscheiden: het bezoek van Maria aan haar nicht Isabelle; het huis in Nazaret met Jezus als timmerman; Jozef en Maria in bewondering voor Christus, gelovend in zijn goddelijkheid; de priester Zacharius die de naam van Johannes op de muur schrijft wanneer de engel hem vertelt dat zijn vrouw zwanger is; ertegenover Johannes de Doper, neef van Jezus; en op het voorhof van het portaal wordt de tempelscène waar Jezus het commerciële aspect van de tempel aanklaagt, afgebeeld.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf26.jpg

Een niveau hoger zijn fundamentele doctrines van het Christendom afgebeeld: de lamp met drie wieken die de triniteit afbeeldt; de eucharistie, voorgesteld door druiven en tarwe en tenslotte is ook de Heilige voorzienigheid afgebeeld door middel van een hand met een oog erin, als symbool voor de zorg en de voorzienigheid van God die alles weet en alles verzorgt. 

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf27.jpg

Helemaal bovenaan de kerstmisfaçade, boven het beeld van de pelikaan, worden de drie portalen bekranst door een toren waarvan het kanteel een cypres afbeeldt. Zoals reeds gesteld staat de cypres symbool voor de onvergankelijkheid of het eeuwige leven. Op deze cypres zijn verschillende duiven afgebeeld, een symbool dat ook in de bijbel gebruikt wordt bij de doop van Jezus door Johannes de Doper. De top van de cypres loopt uit in een rode T-vorm of Tau, het initiaal van de naam van God in het Grieks en de laatste letter van het hebreeuwse alfabet. De T wordt gekruist door een gouden X die symbool staat voor Christus en tot slot staat op het geheel een duif, symbool voor de geest. De T, de X en de duif staan tezamen symbool voor de triniteit. 

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf28.jpg

Onder de pelikaan staat een ei, geschilderd in het goud en het rood, waarop het anagram van Jezus’ naam staat: namelijk JHS. Waarschijnlijk wordt hier de oorsprong en de volheid van de natuur mee uitgebeeld. Rond de pelikaan en het ei staan engelen afgebeeld die bloed opvangen en sprenkelen over de wereld. Enkele druppels bloed zijn afgebeeld op de stenen van de kathedraal. Andere engelen zingen Hosanna en nog twee andere engelen beelden de eucharistie uit: de ene engel draagt een kruik wijn en de andere draagt een mand brood.

b) De lijdensfaçade of passiefaçade

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/picturesblocks/sf29.jpg

“Als ik zou beginnen met deze façade, zouden de mensen afstand nemen”, stelde Gaudi, wanneer raadgevers voorstelden om niet met de geboortefaçade, maar met de passiefaçade  te beginnen. Deze raadgevers stelden dat de westelijke façade eerder de aandacht van de bevolking zou trekken dan de oostfaçade die in de tijd van Gaudí van de stad afgekeerd was. Gaudí wilde echter niet starten met de bouw van deze westelijke façade, aangezien hij stelde dat de thematiek van het lijden mensen zou kunnen afschrikken. Er is inderdaad een sterk contrast te bemerken tussen de gedetailleerde, vrolijke, oostelijke façade en de harde, ruwe westelijke passiefaçade, waar elke ornamentele versiering ontbreekt.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureleft/_medium/sf30.jpg

In een soort drieledige scène, wordt op deze façade het passieverhaal, vanaf het Laatste Avondmaal tot de Dood, afgebeeld in de ruwe, abstracte beeldhouwstijl van Subirachs. De harde lijnen beelden de pijn en het offer van Christus uit. Toch, ondanks de schematische, ruwe vormen, zijn er in de beeldhouwwerken van Subirachs zeer veel details aanwezig, naar het voorbeeld van Gaudí. Vlakbij de kus van Judas plaatst Subirachs bijvoorbeeld een cryptogram waarin elke combinatie het cijfer 33 tot gevolg heeft, de leeftijd waarop Jezus vermoedelijk gestorven is.

afbeelding-/thomas/cms2/uploads/image/pictureright/_medium/sf31.jpg

Tussen de twee centrale torens van de lijdensfaçade is er een brug die de hemelvaart van Jezus symboliseert in contrast met het drama van de hele passiezijde van de kathedraal. 

De gekruisigde Christus hangt boven de centrale ingang en op deze façade staan Latijnse woorden afgebeeld: Veritas, Vida en Via, omdat Jezus de Weg is.

Het meest opvallende aspect van deze façade is echter het portaal gemaakt uit verschillende kolommen die ‘beenderen’ voorstellen. Gaudí zei hierover het volgende: “Ik ben bereid om de constructie zelf te offeren, om de bogen te breken, om de kolommen te verminken, om aan te tonen hoe wreed het offer van Christus was.”

c) De façade van de glorie

De façade van de glorie in het Zuiden, moet nog gebouwd worden aan de hand van het ontwerpplan van Gaudí. Deze façade zal  zich wijden aan de thema’s: dood en hel, zondeval en het daaruit voortkomende harde leven van de mens en tenslotte aan het credo dat de eerste stap is op weg naar de Verlossing. Anders gezegd zal deze façade het leven en het einde van de mens in beeld brengen. Het menselijk leven zal uitgebeeld worden door allerlei beroepen, afgebeeld door werktuigen uit  het werkatelier van de Heilige Jozef; Adam en Eva zullen de zondeval uitbeelden; en tot slot zullen de dood, de hel, en zeven engelen voor het Laatste oordeel en de Heilige Vader zelf afgebeeld worden. De Vader zal afgebeeld worden door een wolk waarin het credo zal verschijnen in de vorm van glanzende letters, die tussen de klokkentorens zullen oplichten.

Het portaal van deze façade zal zeven deuren bevatten, elk gewijd aan één van de zeven sacramenten en een smeekbede uit het “Onze Vader”. 

3. Slot

Voordat Gaudí aan La Sagrada Familia begon te bouwen, was hij een zogenaamde “lauwe katholiek”, die eerder sceptisch stond ten aanzien van het geloof. De bouw van deze kathedraal heeft hem tot een diepgelovig man gemaakt. In 1926, na de aanrijding door een tram, werd Gaudi in de crypte van La Sagrada Familia begraven.

Achterin de crypte, rechts van het altaar en verborgen achter een groot gordijn, ligt het bedevaartsoord in spe. Aan de wand links naast het graf liggen bidprentjes, in verschillende talen, tot en met Japans. Voor tien peseta kan de gelovige een bidprentje aanschaffen van Gaudí. Dat helpt niet alleen de gelovige, maar ook de ‘zalige in wording’, die ook na zijn overlijden ‘goede werken’ dient te verrichten. Drie Aziaten vertellen hun ervaring met de heilige in spe:  alle drie betraden ze als toerist  La Sagrada Familia en enkele ogenblikken later waren ze bekeerd tot het katholieke geloof. Drie keer, plotsklaps, kan geen toeval zijn, wordt beweerd. Het mysterie van deze kathedraal zal misschien leiden tot de zaligverklaring van zijn architect.

Hat zal nog jaren duren vooraleer het meesterwerk van Gaudí volledig afgerond is. Toch werd de Sagrada Familia in 2010 reeds ingewijd door paus Benedictus XVI.

...

Het is mogelijk dat de ‘Architect van God’ voor de afronding van zijn meesterwerk zalig of zelfs heilig verklaard zal zijn (bron). De processen verlopen traag, maar misschien nog niet zo traag als de bouw van La Sagrada Familia zelf.

Tot slot een 3D illustratie hoe de Sagrada Familia in 2026 eruit zal zien: 

...
...

Impulsen

 

Didactische suggesties

1. Kleurenkaart

  • De leerlingen krijgen elk een gebouw van Gaudi toegewezen. Dit deel van de les kan het best plaatsvinden in een computerlokaal zodat de leerlingen info kunnen opzoeken over hun gebouw op het internet. Nadien, ongeveer na 10 min, moeten ze hun gebouwen kort aan elkaar voorstellen.
  • De bouwwerken kunnen ook in klasgesprek besproken worden: spreken de gebouwen je aan, springt er een gebouw bovenuit, wat vind je van de architectuur,…. Tevens kan een gesprek plaatsvinden rond de wist-je-datjes.
  • Welke gebouwen zou je zeker bezoeken op een vakantie in Barcelona? Waarom wel/niet? Wat vind je er leuk aan?
  • Het deel over Gaudi kan verhaald worden. De titel ‘Gaudi, Gods architect’ kan meer in de verf gezet worden zodat de hermeneutische ruimte wordt geopend.  Wat vind je van deze titel? Vind je Gaudi deze titel waard? 

2. Kleurenverschillen

  • Hierbij kan de klas in groepen verdeeld worden. Iedereen krijgt een standpunt toegewezen en moet hiervoor argumenten aanbrengen. Dit hoeft niet meteen het standpunt van de leerling zelf te zijn. Zo leren leerlingen in de huid van een ander standpunt te kruipen en leren ze nuanceren, want elk standpunt heeft zijn voor-en nadelen.
  • Wat ook kan is dat je de leerlingen laat kiezen welk standpunt ze willen innemen. Je kan ze hierna met elkaar laten discussiëren. Hierbij krijgen de leerlingen de volledige vrijheid om de hermeneutische ruimte te benutten. 

3. Kleurenindex

  • De index start met een filmpje. Je kan ze hierbij laten discussiëren over verschillende elementen die aan bod komen tijdens het fragment. Bijvoorbeeld: de kranen rond het gebouwen, Gaudi’s citaat: “van over heel de wereld zullen mensen komen kijken”, gek of geniaal (hij wou mensen in gips gieten),…
  • De klas kiest een citaat en werkt daarrond. Het is dan de bedoeling om verbanden te leggen met het filmpje
  • De leerkracht kan aan de leerlingen vragen of er kortzichtige citaten en of beoordelingen bijzitten. Wat zijn de motieven van de mensen? Hebben ze er goed over nagedacht? Wat zijn de mensen eventueel vergeten te vermelden?
  • Opdracht:
    • De leerlingen schrijven, na het lezen van de citaten en een kort gesprek daarover, zelf een citaat van een zin dat kort en bondig weergeeft hoe ze er zelf over denken. Dit citaat kan de basis zijn van de grotere taak die in kleurenpracht aan bod komt.
    • De leerlingen schrijven een reactie op één van de beoordelingen. Indien ze zelf al de Sagrada Familia hebben bezocht kunnen ze zelf een korte beoordeling van 2-5 zinnen schrijven.  Ook deze beoordelingen kunnen de basis zijn voor de opdracht in de kleurenpracht. 

4. Kleurenspectrum

  • Er wordt de leerlingen gevraag om een verband te zoeken tussen de verschillende gebouwen. Het is de bedoeling dat de leerlingen tot het inzicht komen dat vele religieuze gebouwen een toeristische trekpleister zijn.
  • Situeer de gebouwen binnen de juiste religie. Heeft er al iemand het gebouw bezocht? Wat maakt de gebouwen aantrekkelijk of niet aantrekkelijk? Zijn ze aantrekkelijk omwille van hun religieuze dimensie?
  • Mogen religieuze bouwwerken toeristische trekpleisters zijn, waaraan ook een sterk economisch aspect verbonden is? (nl. inkomprijzen) Waarom wel/ niet?
  • Laat leerlingen het filmpje van de licht show (2012) zien met eventueel volgende vragen:
    • Wat vind je van de lichtshow? Had je hem ook willen zien op vakantie? Waarom wel/ niet?
    • Vind je de lichtshow kunst, kitsch of religieus? Waarom?
    • Mogen dergelijke activiteiten volgens jou in religieus bedoelde gebouwen plaatsvinden? Waarom wel/ niet? 

5. Kleurenpracht

  • Bij het eerste deel van de kleurenpracht krijgen de leerlingen een rondleiding in de bijzonderheden rond de Sagrada Familia op vlak van het religieuze karakter van Gaudi. De leerkracht kan hier putten uit de achtergrondinformatie van deze in de kijker en interessante symbolische elementen uitkiezen om te projecteren en te bespreken.
  • In de kleurenpracht werken ze eventueel het citaat (zie kleurenindex) verder uit en beschrijven gedetailleerd waarom ze de Sagrada Familia zo beoordelen.
  • De leerlingen kunnen ook gevraagd worden een artikel voor een reisgids te schrijven, waarin weetjes, interpretaties en appreciaties verwerkt kunnen worden.

Deze pagina werd gepubliceerd op 01/12/2013

Zelf een reactie schrijven?

Volg Thomas op

Download de Thomas-app

KU Leuven - Faculteit Theologie & Religiewetenschappen
Thomas © 2002 - 2024