Artikel: “Breng geëngageerde parochie in gesprek met dialoogschool”

Academisch meetinstrument zet ijk- en richtpunten voor parochianen uit

Doctoraatsstudent Brendan Reed (KU Leuven) doktert volop de Searching for Parish Engagement Scale (SPES) uit. Een analysetool waarmee de Australische priester ook in het Vlaamse parochielandschap ijk- en richtpunten uitzet. Promotor en vicerector Didier Polleyt blikt alvast vooruit op mogelijke beleidsaanbevelingen. “Ideaal halen scholen en parochies opnieuw de banden aan.”

http://tertio.be/sitepages/index.php?page=archief&id=4063

Meer over dialoogschool op http://www.dialoogschool.be

Doctoraatsstudent Brendan Reed (KU Leuven) doktert volop de Searching for Parish Engagement Scale (SPES) uit. Een analysetool waarmee de Australische priester ook in het Vlaamse parochielandschap ijk- en richtpunten uitzet. Promotor en vicerector Didier Polleyt blikt alvast vooruit op mogelijke beleidsaanbevelingen. “Ideaal halen scholen en parochies opnieuw de banden aan.”

Joris Delporte / “De parochie vormt bij uitstek een tijdloos, universeel concept. Katholieke geloofsgemeenschappen schrijven eeuwigdurende verhalen vol continuïteit”, stelt Brendan Reed. “Sinds de incarnatie zijn christenen geroepen doorlopend te herontdekken wie ze zijn en waar hun oorsprong ligt. Zoiets impliceert een drievoudige dialoog: met de eigen gemeenschap, buitenstaanders en God. Opeenvolgende generaties doen zo verschillende indrukken op, waardoor ze eigentijdse invullingen geven aan de basisopdrachten: gemeenschap (koinonia), eredienst (leiturgia), verkondiging (kerygma) en dienstbaarheid aan anderen (diakonia).”

Bovenop deze permanente nieuwheid, stuiten gelovigen tegelijk op een radicaal nieuwe culturele context. Reed: “Zowel in mijn thuisland als binnen Europa voedt de snelle evolutie richting een multiculturele en -religieuze samenleving onzekerheid onder gelovigen over hun plek binnen het publieke forum. Een herstructurering van de vertrouwde parochiestructuren versterkt die twijfels en beweegt katholieke gemeenschappen tot introspectie en bezinning. Complexe oefeningen waarvoor ik in het raam van mijn doctoraatsonderzoek de Searching for Parish Engagement Scale (SPES) heb 'uitgedokterd'. Pastorale werkers en betrokken parochianen beschikken hiermee over een diagnostisch meetinstrument dat zowel naar de actuele situatie als naar hun ideale parochie peilt.”

Tijdloze kenmerken

“De assen 'publiek-privaat' en 'verkondiging-dialoog' vormen het tweevoudige vertrekpunt van SPES”, preciseert Reed. “Deze dimensies blijken opnieuw eerder ontologisch dan contextueel, omdat ze naar tijdloze kenmerken verwijzen. Op elke as geven respondenten aan hoe ze de eeuwenoude roeping als geloofsgetuigen invullen. Tegelijk refereert het spanningsveld tussen publieke en private sferen aan de maatschappelijke druk om geloof achter onze voordeuren te houden. Het tweede continuüm tussen verkondiging en dialoog associëren we dan weer met de postmoderne verdachtmakingen die religie reduceren tot een vermeend 'totaliserend systeem'.”

“Aangezien beide assen elkaar snijden, komen vier kwadranten naar voren waaruit telkens een type parochie oplicht”, vervolgt de Australiër. “Voorop in het vierspan staan 'overtuigde parochies' die hun geloof zowel intern als extern promoten vanuit de hoop dat onze samenleving zich aanpast aan hun wereldbeeld. Leden van dergelijke parochiale gemeenschappen vinden een houvast in de openbaring maar dreigen zich minder luisterbereid te tonen tegenover andersdenkenden.” Vicerector Didier Pollefeyt, die als promotor van het doctoraats-onderzoek fungeert, doorbreekt daarop zijn aandachtige stilzwijgen met een eerste nuancering. “Dialogale intenties blijven wel degelijk aanwezig onder deze parochianen. Alleen vatten ze pure verkondiging al op als dialoog.”

“Een tweede kwadrant omvat de 'geëngageerde' variant die als geen ander in het teken staat van interactie tussen geloof en leven”, herneemt de priester. “Wie tot dat type gemeenschap behoort, voert doorgaans vlot een recontextualisering door om aansluiting te vinden met onze pluralistische leefomgeving. Geloofsinhouden horen voor deze groep zowel cultureel plausibel als theologisch aanvaardbaar te blijven. Onder Australische katholieken is een dergelijk onderscheidingsproces volop bezig, zeker nu menig pastoor afstand neemt van methodes die Ierse migranten medio vorige eeuw hebben geïntroduceerd. In dat verouderde model bouwen scholen en sportclubs voort op het geloof dat katholieken thuis beleven. Tegenwoordig krijgen kinderen binnen het gezin evenwel weinig tot geen catechese mee. De liturgie van haar kant is 'gerecontextualiseerd' met verwijzingen naar de Aboriginals. Een toevoeging die ooit is gesuggereerd door Johannes Paulus II. De Poolse paus heeft terecht aangegeven dat van een typisch Australische kerk geen sprake kan zijn zolang we deze oorspronkelijke bevolkingsgroep niet naar waarde schatten.”

Relativering

“Consumentgerichte strekkingen van hun kant beantwoorden in principe aan de wensen van alle burgers bij de meest uiteenlopende spirituele aangelegenheden. Openheid die eigenlijk de deur op een kier zet voor verregaande relativering of commercialisering van het geloof”, stipt Reed aan. “Zeker in hun meest uitgesproken vorm dreigen dergelijke gemeenschappen elke voeling te verliezen met de traditie. Inspelen op hoogstpersoonlijke desiderata voor doop- of huwelijksvieringen wekt bovendien al eens de woede op van parochianen die wel op en top overtuigd blijven. Deze tendens is dus niet zonder gevaar. Maar consumentgerichte houdingen zijn zo manifest in onze cultuur aanwezig dat het onverstandig schijnt die zonder meer opzij te schuiven. Met een dergelijke principiële weigering stokt meteen de dialoog.”

“Volgens het boekje”

Het laatste parochietype categoriseert Reed als “devotioneel”. “In dergelijke groepen zijn de geloofsinhouden veeleer passief aanvaard 'volgens het boekje' en bestaat weinig animo voor externe contacten. Een model dat het best gedijt in een culturele omgeving waar godsgeloof een evidentie blijkt. Derhalve floreert het minder in de huidige maatschappelijke voedingsbodem. Toch krijgen parochies – ook in Vlaanderen – vele medemensen over de vloer die met een devotionele houding aan het kerkelijke leven en met name de liturgie deelnemen.”

Eerste resultaten

Voor spijkerharde conclusies en cijferwaarheden verwijst Reed naar zijn doctoraatsverdediging. Wel maakt hij alvast de preliminaire onderzoeksresultaten wereldkundig. “Een eerste bevraging van ruim 700 gelovigen uit zes parochies in Melbourne leert hoe ze de vier modellen representatief achten voor de pastorale realiteit. Bovendien herkennen respondenten vlot hun paro-chietype, wat hen vervolgens niet tegenhoudt op het normatieve niveau afwijkende voorkeuren te formuleren. Verder blijkt hoe katholieke Aussies geëngageerde en overtuigde parochies privilegiëren. Een aanzienlijke groep aanvaardt nog het devotionele type, zonder dat daarom te promoten. De consumentenparochie kan dan weer op minder begrip rekenen.”

Binnenkort snijdt de priester-onderzoeker ook het Vlaamse deel van zijn onderzoeksopdracht aan. Daartoe confronteert hij ruim vijftig parochies uit elf federaties met vragenlijsten. Vooruitlopen op deze hoofdstukken van het proefschrift doen promotor en poulain liever niet. Toch formuleert Pollefeyt na enig aandringen een educated guess. “Op basis van mijn ervaring en empirische voorkennis vermoed ik dat binnen het Vlaamse kerkelijke landschap op feitelijk niveau de geëngageerde variant de toon zet maar consumentgerichte tendensen eveneens onmiskenbaar zijn. Om dat te vertalen in de gelijklopende terminologie die onze faculteit voor het katholiek onderwijs heeft ontwikkeld: de respectieve equivalenten van dialoogscholen en kleurrijke scholen komen het vaakst voor.” Waarom die consumentgerichte strekking onder onze kerktorens meer aanwezig blijkt? “De verklaring ligt in onze geschiedenis”, geeft Reed aan. “In de Australische setting is de kerk pas na de verlichting uitgebouwd. Hierdoor hebben we nooit een cultuurkatholicisme naar Europees model beleefd. Een regio als Vlaanderen die wel sinds eeuwen hetzelfde geloof aanhangt, houdt het verlangen naar rituelen langer vast, zelfs wanneer de eigenlijke overtuiging taant.”

Theologisch normatief punt

“Naast een tweevoudige evaluatieschaal, biedt SPES tot slot inzichten over ideale parochies met het oog op de toekomst”, vervolgt Pollefeyt. “Dat zogenoemd theologisch normatieve punt ligt duidelijk in het kwadrant van de geëngageerde parochie. Een positionering die hedendaagse katholieken toelaat gepast in te spelen op een reeks maatschappelijke evoluties. Zo vormt de bereidheid tot open overleg een antidotum tegen antikatholiek scepticisme. Aangezien ook voor gelovigen vele zekerheden van weleer zijn weggevallen, dringt een cultuur van overleg zich op, waarbij de paradoxen en diepere betekenissen van het bestaan een gelovige duiding krijgen.”

De parallel tussen geëngageerde parochies en dialoogscholen blijkt vanuit conceptueel oogpunt evident en hoort daarom op het terrein partnerschappen te inspireren. “Binnen de katholieke onderwijswereld groeit het besef dat samenwerking tussen beide entiteiten potentieel bijzonder vruchtbaar is”, vindt de vicerector onderwijs. “Onze onderzoeksgegevens wijzen uit dat parochies en lagere scholen beter opnieuw gesprekken aanknopen. In Vlaanderen is geleidelijk een verwijdering ontstaan tussen pastoors en directies. Vandaag zijn school en parochie wederzijds voldoende autonoom om elk vanuit hun sterkte de samenwerking aan te gaan zonder dat iemand een dominante positie inneemt.”

Structureel overleg

Reed onderschrijft die analyse en signaleert hoe onderwijsinstellingen in zijn land alvast de banden met parochies aanhalen. “Zelf pleeg ik structureel overleg met de lokale schooldirecteur, tot tevredenheid van beide partijen.” Een verbondenheid die volgens de logica van zijn doctoraat impliceert dat hij binnen een geëngageerde parochie werkt. Of net niet? “Lezen mijn parochianen mee?”, lacht de priester. “Onze geloofsgemeenschap is ontstaan na een fusie, waarbij geëngageerde en devotionele stromingen zijn samengevloeid. Een integratieproces dat evenwel niet zonder strubbelingen is verlopen. Zo zijn de meer behoudsgezinde, devotionele parochianen in opstand gekomen tegen mijn plan om een leegstaande pastorij voor minderjarige immigranten open te stellen. Een situatie die illustreert hoe pastorale verantwoordelijken beter erover waken dat de kloof tussen het parochietype in de geesten en in de feiten niet te groot wordt.”

“Abstractie werpt licht op concrete ervaring gelovigen”

“Onze typologie van parochies is bezwaarlijk opgevat als een spiegel van de werkelijkheid”, geeft Brendan Reed aan. De vier vormen blijken louter abstracties van concrete posities en komen in pure vorm niet voor. Wel werpen ze een licht op de concrete ervaringen binnen het parochielandschap van uiteenlopende regio's.” Een overzicht van de kansen en uitdagingen per type:

1 Consumentgericht

+ De dienstbare “dienstverlener” binnen het parochielandschap speelt vaak gericht op verlangens van burgers in die tijdens sleutelmomenten van het bestaan plots aankloppen. Hier heerst het grootste respect voor de vrije keuze van pastorale passanten en vormen moderne liedjes of persoonlijke bezinningsteksten geen bezwaar. Geloofs-ervaringen blijken relevant in zoverre ze persoonlijke waarde bezitten, wat meteen de interesse in yoga, welzijn, gezondheid en aromatherapieën voedt.

- Zoals wel vaker geldt bij een quick fix, blijft deze onmiddellijke ervaring mijlenver verwijderd van echte diepgang. Ook mist dit type een helder profiel, waardoor levend geloof er al eens verwordt tot een reliek. Schijnbaar dwingende noden verdringen sowieso de globale bekommernissen van de wereldkerk naar de achtergrond.

2 Geëngageerd

+ Deze katholieken nemen de incarnatie en hun tijdgeest even serieus. Een basishouding die hen simultaan doet hunkeren naar culturele geloofwaardigheid en theologische geldigheid. Engagement is hun ordewoord, waarbij het blikveld wijder is dan de eigen parochie.

- Een visie die analytisch vermogen vergt, dreigt parochianen te vervreemden die daarvoor minder aanleg vertonen. Bovendien gaan alle analyses mogelijk ten koste van broodnodige, alledaagse actie.

3 Overtuigd

+ De overtuigde parochianen verdedigen hun traditie gloedvol en verzetten zich vocaal tegen elke poging het geloof tot de private sfeer te beperken. Passiviteit of relativisme blijft voor hen uit den boze. Op het publieke forum pleiten ze voor de bescherming van het menselijke leven in al zijn vormen.

- Anderen binnen en buiten de kerk dreigen deze gemeenschap als kruisvaarders weg te zetten. Hun kenmerkende enthousiasme neigt naar fanatisme waardoor alternatieve visies en de globale katholieke agenda buiten beeld blijven. Eveneens lopen al te overtuigde kerkgangers het gevaar dat het eigenlijke geloof lijdt onder zoveel dadendrang.

4 Devotioneel

+ Vanuit een oprechte gehechtheid aan de traditionele eredienst, liturgie en gebruiken houdt dit type moeiteloos vast aan de christelijke levensstijl. Gezamenlijk gebed staat hoog op de prioriteitenlijstjes, net als geloofsopvoeding die kinderen inwijdt in de bestaande verbanden.

- De neiging om het geloof te privatiseren, leidt finaal tot maatschappelijke irrelevantie. Gehechtheid aan de traditie blijkt in combinatie met dreigend formalisme een tweesnijdend zwaard dat kansen op verdieping reduceert. Wat rest, is een homogene maar veeleer zielloze groep die koste wat het kost haar levensstijl beschermt maar zich weinig inlaat met de ruimere samenleving. (JD)

Reacties: